BELANG VAN RAMEN EN SPIEGELS

“Kinderen hebben behoefte aan zowel spiegels als ramen. Veel gekleurde kinderen zien de wereld alleen via ramen en zij hebben spiegels nodig. Andere kinderen zien alleen spiegels en zij moeten de wereld ook door ramen leren zien.” – Rudine Sims Bishop

“Wauw, wat zie je er prachtig uit! Een echte prinses” zei ik tegen Bahia, toen 3 jaar oud, helemaal opgekleed om naar een feestje te gaan. “Nee mama, ik kan geen prinses zijn, ik heb geen lang haar zoals jou.” Mijn hart brak, en na een paar vragen werd het duidelijk dat dit ook tegen haar werd gezegd op school door andere kindjes.

Toen wisten we, wij gaan extra veel spiegels moeten aanbieden aan onze kinderen, want kinderen van kleur herkennen zichzelf niet altijd in hun omgeving. Daarmee bedoelen we niet alleen zich herkennen in de mensen rond zich, maar ook ‘indirect’, zoals in boeken en films. Die herkenning, “hé, die is zoals ik!” -gevoel is belangrijk voor hun veerkracht en zelfvertrouwen. Dat zijn de spiegels waar we naar op zoek gaan.

Stel dat je de enige in jouw omgeving bent met een bepaald kenmerk. Het kan knap lastig zijn om dan het gevoel te hebben dat je er echt bij hoort of om die eigenschap als iets positiefs te zien. Het risico dat anderen je regelmatig wijzen op je anders-zijn en dat dit niet altijd op de meest prettige manier gebeurt, is ook relatief groot.

Alle volwassenen van kleur zijn ooit een kind van kleur geweest. En wellicht hebben zij allemaal wonden overgehouden aan hun kindertijd en jeugd. Ze hebben racistische opmerkingen moeten aanhoren, de ene opmerking al gemener dan de andere. Groot of klein, het tast je zelfvertrouwen en je veerkracht aan. Racisme veroorzaakt in het beste geval microkwetsuren. For life. Dus hoe kunnen we dat beperken en zelfs vermijden?

Inclusief en divers, voor alle gezinnen

Wie inclusief of divers zegt, denkt meteen aan ‘kleur’. Maar onze maatschappij is op zoveel andere vlakken divers. Er zijn kinderen en mensen met een lichamelijke of mentale handicap of een ander ‘uiterlijk’ kenmerk dat opvalt, zoals een geboortevlek. Er zijn de mensen die niet ‘neurotypisch’ zijn. Daarmee bedoelen we personen met ASS, ADHD, hoogbegaafdheid, zwakkere begaafdheid … Boeken over en voor kinderen die iets ‘hebben’ zijn er al niet veel, laat staan dat er kinderen van kleur in voorkomen.

Ook het klassieke gezin van moeder, vader en kinderen krijgt de jongste jaren geduchte concurrentie van de eenoudergezinnen, nieuw-samengestelde gezinnen, queer gezinnen. En niet alle ouders willen samenwonen. Sommigen blijven zelfs niet binnen de landsgrenzen. Of ruilen een klassieke woning in voor een yurt. Alternatieve manieren om het gezin te beleven en deze samen te stellen zijn steeds talrijker en meer aanwezig. Ze verdienen dan ook een plek in onze verhalen, boeken, films en series.

Al deze mensen bevinden zich in groten getale in onze maatschappij. De spiegels van herkenning zijn ook hier nodig. En omgekeerd: de ramen voor de ‘norm’-groep.

We zijn niet kleurenblind

Maak kennis met professor Rudine Sims Bishop. Zij introduceerde de belangrijke metafoor van ramen en spiegels: “Kinderen hebben behoefte aan zowel spiegels als ramen. Veel gekleurde kinderen zien de wereld alleen via ramen en zij hebben spiegels nodig. Andere kinderen zien alleen spiegels en zij moeten de wereld ook door ramen leren zien.”

Anders gezegd: een kind dat ‘anders’ is dan het gros van zijn/haar/hun omgeving moet zichzelf herkennen in die omgeving door middel van spiegels. Herkenning is belangrijk voor de positieve ontwikkeling van een kind. En wie zich goed voelt, bloeit ook op school en zoveel andere vlakken helemaal open. Die herkenning bereiken we door voor correcte en voldoende gevarieerde representatie te zorgen en actief weg te sturen van stereotypen. Een Aziatisch kind is niet altijd de nerd of een ninja. Een zwart kind spreekt geen koeterwaals of is geen toverdokter in een strooien rokje. We kennen die clichés allemaal wel. Kinderen (van kleur) moeten zien dat mensen die eruit zien zoals zij dokter, leerkracht, bankbediende, atleet of kunstenaar worden. Ze moeten zien dat alles mogelijk is, ongeacht je etniciteit en cultuur.

Een kind dat eerder tot de (etnische) meerderheid behoort, moet voldoende ramen krijgen: de wereld is groter en meer divers dan het spiegelpaleis waarin ze zich misschien al te lang bevinden. Ze moeten met andere woorden door andere ‘ramen’ kunnen kijken. Als we daar even bij stilstaan: witte kindjes groeien in de meeste Vlaamse (en Nederlandse) gemeenten op in witte omgevingen. In grotere steden zoals Antwerpen en Brussel heb je meer diversiteit in scholen en andere omgevingen. Maar dat geldt niet altijd voor de kleinere steden en gemeenten … Kinderen die niet vaak in contact – direct of indirect – komen met mensen van kleur en andere culturen dan de hunne hebben behoefte aan ramen. Dankzij verhalen over hoofdpersonages met een andere kleur, cultuur .. maken ze kennis met die wereld en leren ze zich er beter in verplaatsen. Dat zorgt mettertijd voor meer empathie en respect voor iemand die ‘anders’ is.

Daarom is ook hier correcte representatie van belang, en ook: benoem en bespreek de verschillen. Veel ouders en leerkrachten schrikken misschien van een vraag als ‘Waarom is dat kindje bruin?’. Kinderen zijn vaak nogal recht voor de raap en dan sta je daar … Misschien gaf je dan een antwoord als ‘Shht, dat zeg je niet!’ of ‘Iemands kleur doet er niet toe’. Dat doen we vooral om de persoon of het kind in kwestie niet te kwetsen. Goedbedoeld, maar … het kan anders: je kan op een informatieve en constructieve manier huidskleur, cultuur, religie … bespreken. Zodat het anders-zijn genormaliseerd wordt in plaats van gemarginaliseerd.

Danira op de Allerslimste Mens Ter Wereld

Ariël, de zwarte zeemeermin, het jongetje dat zich herkent in het personage van Encanto. Misschien zag jij ook de hartverwarmende beelden. Ze ondersteunen wat we hierboven al schreven, over het belang van spiegels en correcte representatie. Daarom hebben wij de webshop ‘Bahia’ opgericht. Daarnaast komen we actief op voor meer diversiteit in de huiskamers, scholen, bibliotheken en ga zo maar door.

Ook Danira Boukhriss Terkessidis werd weer even dat kleine meisje van weleer toen ze zichzelf tot winnares van de Allerslimste Mens Ter Wereld mocht kronen: ‘Als mijn overwinning jongeren (van kleur, red.) kan inspireren en motiveren, dan is ze alvast niet voor niets geweest.’ De presentatrice heeft Marokkaanse en Griekse roots en werd al meer dan eens voor ‘diversiteitstoken’ versleten. Een noodzakelijke dosis kleur op het scherm, meer niet. Gelukkig laat ze het niet te veel aan haar hart komen, en trekt zich op aan de positieve impact die haar verschijning op het scherm wel degelijk heeft. In een interview met Het Nieuwsblad zegt ze nog: “Tijdens het eerste seizoen van Over eten kwam er een Marokkaanse vrouw naar me die zei dat haar dochtertje van acht me gezien had op tv, en zei: ‘Betekent dat dan dat ik ook misschien op tv kan komen?’ Ik was daar zo van aangedaan.

Mensen zien op tv met wie ze zich kunnen identificeren, dat doet iets met jonge mensen. Net zoals het zien van dokters, politici, leerkrachten van kleur. Dus als ik jongeren hiermee kan motiveren om ervoor te gaan, dan maakt mij dat best wel gelukkig.”